صوفی و تصوف

دفتر صوفی سواد و حرف نیست
جز دل اسپید همچون برف نیست
زاد دانشمند، آثار قلم
زاد صوفی چیست؟ آثار قدم

صوفی آن صورت مپندار ای عزیز
همچو طفلان تا کی از جوز و مویز
جسم ما جوز و مویز است ای پسر
گر تو مردی زین دو چیز اندر گذر

در باب « تصوف » می گوید:
آنان مردمانی هستند که خدا را بر هر چیز دیگری برگزیده
و خدای متعال نیز آنان را بر همه چیز برگزیده است.

اَلصُّوفِی کَالأرضِ، یُطرَحُ عَلیها کُلُّ قبیح
وَلا یُخرَجُ مِنها الّا کُلُّ مَلیحٍ
«صوفی» چون زمین باشد،

که پلیدی دریافت می کند،
و پاکی باز می دهد.

توحید به عرف صوفی ای صاحب سیر
تخلیص دل از توجه اوست به غیر
رمزی ز نهایت مقامات طیور
گفتم به تو گر فهم کنی منطق الطیر

گفته است: « صوفی » آنست که:

خود را از جمله تیرگیها و تاریکیها پاک کند،
و از فکرت صافی اندرون خود را پر کند، و از خلق بگریزد، و در حضرت عزّت آویزد، و در پیش نظر او زر و سیم و کلوخ و سنگ یکسان باشد.

گفته است:

اَلدُّخُولُ فِی کُلَّ خُلقٍ سَنِيٌ
و الخُرُوجُ عَن کُلَّ خُلقٍ دَنِیّ

یعنی: « صوفی » آنست که:
خود را پاک کنند از اخلاق ذیمه و
به اخلاق حمیده خود را آراسته کنند

گفته است:
صفت « صوفی » آن است که:
چون نیابد آرامیده باشد، و
چون بیابد ببخشد و ایثار کند