ابوبکرْ عبدالله بن محمد بن شاهوار بن انوشیروان الرازی
معروف به شیخ نجم الدین رازی و یا نجمالدین دایه
Abū Bakr ‘Abdollāh b. Moḥammad b. Šahāvar b. Anūšervān al-Rāzī
(۵۷۳ – ۶۵۴ ه.ق. / ۱۱۷۷ – ۱۲۵۶ م.)
(قدس الله سرّه)
گفته است:
حقيقت بدان كه هر چيزي را يكبار زادن است الاّ آدمي و مرغ را و آنچه ذوات بيضه اند كه اينها را دو بار زادن است تا به كمال خود مي رسند. هم چنانكه مرغ بيضه مي زايد و بيضه مرغ مي زايد اول بيضه است در پوست خويش بند است در فضاي هوا طيران نتواند كرد تا در زير پر و بال مرغي كامل پرورش نمي يابد و از خود بنمي زايد به مقام مرغي نمي رسد. همچنين وجود آدم بيضه صفت «إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً»[1] بود، چه بيضه بحقيقت خليفه مرغ باشد. بنگر كه چه شريف مرغي بود كه پوست فرمود: «خَمَّرْتُ طِينَةَ آدَمَ بِيَدَيَّ أَرْبَعِينَ صَبَاحًا»[2] و زردۀ وي را گفت: «وَنَفَخْتُ فِيهِ مِن رُّوحِي»[3] و هنوز اين مرغ در بيضه بود كه بجملگي ملائكۀ مقرب خطاب رسيد كه اگر چه شما طاوسان حظاير قدسيد و بر شاخسار سدرۀ بلبلان خوش نواي «وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ»[4] اما آدم بيضۀ سيمرغ قاف عزّتست و آن سيمرغ خليفۀ من و سلطان شماست پيش بيضۀ گل مهرۀ او سجده كنيد كه: «اسْجُدُواْ لِآدَمَ»[5] درين بيضه بچشم حقارت منگريد كه درو مرغ «إِنِّي أَعْلَمُ مَا لاَ تَعْلَمُونَ»[6] تعبيه است تا هنوز در بيضه است سجدۀ او غنيمت شمريد كه چون از بيضه پرواز كند طيران او در عالم «لِي مَعَ اللَّهِ وَقْتٌ لَا يَسَعُنِي فِيهِ مَلَكٌ مُقَرَّبٌ»[7] باشد بدست شما جز تحسّر و تحيّر «لَوْ دَنَوْتُ أَنْمُلَةً لَاحْتَرَقْتُ»[8] بنماند و ورد وقت شما اين بود:
آن مرغك من كه بود زرين بالش
آيا كه كجا پريد و چون شد حالش
از دست زمانه خاك بر سر باشم
تا خاك چرا نكرد بر دنبالش
شیخ نجم الدین رازی، معیار الصدق فی مصداق العشق
- قرآن: سورهٔ البقره (۲) آیه ۳۰ (یعنی: من در زمین جانشینی خواهم گماشت)
- سیوطی در جامع الأحادیث، ۸/۵۰، ش: ۶۸۴۳ – و ملا علی قاری در مرقاة المفاتيح شرح مشكاة المصابيح، ۴/۱۴۳۹، ش: ۲۰۸۶ – و اسماعیل حقی در روح البیان، ۱/۹۹.
- قرآن: سورهٔ الحجر (۱۵) آیه ۲۹ – و قرآن: سورهٔ ص (۳۸) آیه ۷۲ (یعنی: و از روح خویش در وی دمیدم)
- قرآن: سورهٔ البقره (۲) آیه ۳۰ (یعنی: ما تسبیح و حمد تو را به جا می آوریم و تو را تقدیس می کنیم)
- قرآن: سورهٔ البقره (۲) آیه ۳۴ – و قرآن: سورهٔ الاعراف (۷) آیه ۱۱ – و قرآن: سورهٔ الإسراء (۱۷) آیه ۶۱ – و قرآن: سورهٔ الکهف (۱۸) آیه ۵۰ – و قرآن: سورهٔ طه (۲۰) آیه ۱۱۶ (یعنی: برای آدم سجده کنید)
- قرآن: سورهٔ البقره (۲) آیه ۳۰ (یعنی: یقیناً من می دانم آنچه را که شما نمی دانید)
- اسماعیل حقی در روح البیان، ۵/۳۱۲ – و محمود آلوسی در روح المعانی، ۱/۴۶۹.
- ملا علی قاری در شرح الشفا، ۱/۴۴۰.