نورالمُریدین و فضیحة المُدعین
خواجه امام ابو ابراهیم اسماعیل بن محمد مستملی البخاری
Abu Ibrahim Bin Ismail Bin Muhammad Bin Abdullah Al-Mustamli Al-Bukhari
(م. ۴۳۴ ھ.ق.)
(قدس الله سرّه)
در باب فقر گفته است:
بدان که فقر اصلی است بزرگ، و اصل مذهب این طایفه فقر است و حقیقت فقر نیازمندی است، و بنده جز نیازمند نباشد. از بهر آنکه بندگی بی ملکی است، و هر که مالک نباشد مملوک باشد. و مملوک به مالک خویش محتاج باشد. پس غنی به حقیقت حق است و فقیر به حقیقت خلق. و غنا صفت حق است به حقیقت و فقر صفت خلق است به حقیقت. و خداوند متعال می فرماید:
يَا أَيُّهَا النَّاسُ أَنتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَى اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ
(يعني: ای مردم شما به الله نیازمندید و الله است که بی نیاز ستوده است.)
القرآن الکریم سُورة فَاطِر، آیه ۱۵
پس اگر بنده همه کون دارد فقیر است، و اگر حق همه کون فانی گرداند هم غنی است، از بهر آنکه فنا او را صفت ذات است، و بنده را فقر صفت ذات. پس چون حق را غنا صفت ذات باشد به عدم ملک و ملک فقیر نگردد. و چون بنده را فقر صفت ذات باشد به وجود ملک و ملک غنی نگردد. و تا ذات بر جای باشد حکم ذات برجای باشد.
مستملی البخاری،
شرح التعرف لمذهب التصوف،
الباب الثلاثون، قولهم فی الفقر.
مطالب مرتبط
علوم صوفیان علوم احوال است، و احوال مواریث اعمال است، و احوال نیاید مگر از کسی که اعمال درست کرده باشد.
و معنی اعمال اقامت شریعت است،
و معنی احوال صفوت سر است.
«و سئل امیرالمؤمنین على بن أَبى طَالب رضى الله عَنهُ و کرم الله وجهه عن الزهد فقال هُوَ أَن لَا یبالى من أكل الدُّنْيَا من مُؤمن أَو كَافِر».
گفت زاهد آن است که باک ندارد
از آنکه دنیا را که خورد مؤمن یا کافر.
اما دلیل عقلی آن است که هرکه را آدب ظاهر بیش دیدیم صفوت باطن بیش دیدیم. نبینی که چون انبیا علیهم السلام از همه خلق صحیح باطن تر اند به ظاهر با آدب تر و با حرمت تر اند. و در شاهد نیز همچنین است که هر که با آدب تر است به ملوک نزدیکتر است، و هرکه بی آدب تر است دور تر است. پس شریعت آداب نگاه داشتن است. و صحت باطن قرب حق است. و هرکه را آدب بیشتر است قرب بیشتر است.
آن چنان کز فقر می ترسند خلق
زیر آب شور رفته تا به حلق
گر بترسندی از آن فقر آفرین
گنجهاشان کشف گشتی در زمین