ابوبکرْ عبدالله بن محمد بن شاهوار بن انوشیروان الرازی
معروف به شیخ نجم الدین رازی و یا نجمالدین دایه
Abū Bakr ‘Abdollāh b. Moḥammad b. Šahāvar b. Anūšervān al-Rāzī
(۵۷۳ – ۶۵۴ ه.ق. / ۱۱۷۷ – ۱۲۵۶ م.)
(قدس الله سرّه)
گفته است:
اي ملائكه تا اين مرغ خاك بر دنبال دارد شما ازو بهره مند شويد تا خاك بشريت بر دنبال اوست شما با او هم نشيني «إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ»[1] مي توانيد كرد چون اين خاك باز افشاند مقام او «فِي مَقْعَدِ صِدْقٍ عِندَ مَلِيكٍ مُّقْتَدِرٍ»[2] باشد شما را پرو بال پرواز آن حضرت نباشد.
آدم تا در بيضه بشريت بند بود ثقل وجود طينت بشريت قصد سفلي مي كرد اگر چه او را بتكليف «يَا آدَمُ اسْكُنْ أَنتَ وَزَوْجُكَ الْجَنَّةَ»[3] در علّو درجات بهشت جاي مي دادند او از خاصيت بشريت ميل بدانه گندم هوا مي كرد و از خصوصيت بيضگي تلّون «وَعَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَى»[4] مي نمود مستحق خطاب «اهْبِطُواْ مِنْهَا»[5] مي بود. چون بيضه وجود او را در تصرّف پر و بال عنايت «فَتَلَقَّى آدَمُ مِن رَّبِّهِ كَلِمَاتٍ»[6] گرفتند و آدم بانابت «رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنفُسَنَا»[7] تسليم آمد، مرغ «اصْطَفَى آدَمَ»[8] از بيضه «وَعَصَى آدَمُ»[9] بيرون آمد و بدو شهپر «ثُمَّ اجْتَبَاهُ رَبُّهُ فَتَابَ عَلَيْهِ وَهَدَى»[10] بعالم « وَهَدَى»[11] طيران كرد.
پس حقيقت آنست كه هر چيز كه آدمي از خود مشاهده مي كند از حيواني و روحاني آن همه نقوش بيضه سيمرغ انساني است، سپيده و روحانيت و عقل او بمثابت زرده و چنانكه از بيضه مرغ بخودي خود بيرون نمي تواند آمد سيمرغ انساني از بيضه بشريت بي مربي انبياء و اولياء بيرون نتواند آمد و اين سرّي بزرگست. نظر هر بيضه صفت كه هنوز از قشر هستي خود خلاص نيافته است بدين حقيقت نتواند افتاد و چون بنظر بيضگي نگردد مرغان آشيانه هويّت را هرگز نتواند ديد كه «أَوْلِيَائِي تَحْتَ قِبَائِي لَا يَعْرِفُهُمْ غَيْرِي»[12] از ايشان جز پيوست بيضه نه بيند.
از ما تو هر آنچه ديده اي سايه ماست
بيرون زِ دو كون اي پسر پايه ماست
بي مائي ما از كارها مايه ماست
ما دايه ديگران و او دايه ماست
- قرآن: سورهٔ ق (۵۰) آیه ۱۸. (یعنی: [فرشته] مراقبی در کنار او آماده است [و سخنان او را می نویسد])
- قرآن: سورهٔ القمر (۵۴) آیه ۵۵. (یعنی: در مجلس صدق [و راستی] نزد فرمانروایی مقتدر [نشسته خواهند بود])
- قرآن: سورهٔ البقره (۲) آیه ۳۵. (یعنی: ای آدم! (علیه السلام) تو و همسرت در بهشت سکونت کنید)
- قرآن: سورهٔ طه (۲۰) آیه ۱۲۱. (یعنی: و از آدم (علیه السلام) نسبت به حکم پروردگارش کوتاهی گشت، و نتوانست تا به مراد برسد.)
- قرآن: سورهٔ بقره (۲) آیه ۳۸. (یعنی: همگی از آن فرود آیید.)
- قرآن: سورهٔ بقره (۲) آیه ۳۷. (یعنی: آنگه آدم (علیه السلام) از پروردگارش کلماتی فرا گرفت.)
- قرآن: سورهٔ الأعراف (۷) آیه ۲۳. (یعنی: پروردگارا! ما به خود ستم کردیم.)
- قرآن: سورهٔ آل عمران (۳) آیه ۳۳. (یعنی: آدم (علیه السلام) را برگزید.)
- قرآن: سورهٔ طه (۲۰) آیه ۱۲۱. (یعنی: و از آدم (علیه السلام) نسبت به حکم پروردگارش کوتاهی گشت.)
- قرآن: سورهٔ طه (۲۰) آیه ۱۲۲. (یعنی: سپس پروردگارشان آنها را بر گزید، و توجه [عفو و رحمت بر آنها] فرمود، و [به سوی منزل مقصود] هدایتشان نمود.)
- قرآن: سورهٔ طه (۲۰) آیه ۱۲۲. (یعنی: هدایتشان نمود.)
- ملا علی قاری در مرقاة المفاتيح شرح مشكاة المصابيح، ۸/۳۳۹ – و عبدالرئوف المناوی در التوقيف على مهمات التعاريف، ص: ۳۱۵ – و فیروزآبادی در بصائر ذوي التمييز في لطائف الكتاب العزيز، ۵/۲۸۴ – و ابو حامد غزالی در احیاء علوم الدین، ۴/۳۵۷ – و قشیری در لطائف الاشارات، ۲/۵۵۳ – و علی الحجویری در کشف المحجوب، ص: ۷۰ – و محی الدین ابن العربی در تفسیر القرآن، ۱/۴۲۳ – و عطار در تذکرة الآولیاء، ص: ۱۹ – و سلطان ولد در معارف، ص: ۲۹۳ – و مولانا در مکتوبات، ص: ۹۰ – و عین القضات در تمهیدات، ص: ۴۲ – و نجم الدین رازی در مرصاد العباد، ص: ۲۲۶، ۲۴۲، ۳۷۹ و ۵۴۳ – و ابن تیمیه این حدیث را در مجموع الفتاوی و در زيارة القبور والاستنجاد بالمقبور، چنین بیان کرده است «ومن هؤلاء من أولياء الله من لا يحصيه إلا اللّه عز وجل» – مجموع الفتاوی، ۲۷/۱۰۰ – و زيارة القبور والاستنجاد بالمقبور، ص: ۶۹.
شیخ نجم الدین رازی،
معیار الصدق فی مصداق العشق
معروف به: رساله عشق و عقل
